Jaki światopogląd proponuje w „Pieśniach” Jan Kochanowski?

Polecenia:

I. Przeczytaj zamieszczoną poniżej Pieśń IX pochodzącą z Ksiąg Pierwszych i wykonaj polecenia.

PIEŚŃ IX

1. Chcemy sobie być radzi [1].
Rozkaż, panie, czeladzi,
Niechaj na stół dobrego wina przynaszają,
A przy tym w złote gęśli albo w lutnią grają.

2. Kto tak mądry, że zgadnie,
Co nań jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba,
Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli trzeba.

3. Szafuj gotowym bacznie[2].
Ostatek, jako zacznie,
Tak Fortuna niech kona: raczy li łaskawie,
Raczy li też inaczej – my siedziem w jej prawie.

4. U Fortuny to snadnie,
Że kto stojąc upadnie,
A który był dopiero u niej pod nogami,
Patrzajże go po chwili, a on gardzi nami.

5. Wszystko się dziwnie plecie
Na tym tu biednym świecie,
A kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić,
I zginie, a nie będzie umiał w to ugodzić.

6. Prózno[3] ma mieć na pieczy
Śmiertelny wieczne rzeczy:
Dosyć na tym, kiedy wie, że go to nie minie,
Co z przejrzenia [4] Pańskiego od wieku mu płynie.

7. A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić:
Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić.

8. Chwalę szczęście stateczne;
Nie chce li też być wieczne,
Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną się ogarnę
I uczciwej chudoby bez posagu pragnę[5].

9. Nie umiem ja, gdy w żagle
Uderzą wiatry nagle,
Krzyżem padać i świętych przenajdować dary,
Aby łakomej wodzie tureckie towary

10. Bogactwa nie przydały,
Wpadwszy gdzie między skały.
Tam ja bezpiecznym sercem i pełen otuchy
W równej fuście popłynę przez morskie rozruchy.

J. Kochanowski, Pieśni

Wyjaśnienia:

[1]Być radzi – być szczęśliwi, radośni.
[2] Szafuj gotowym bacznie– bądź ostrożny, uważny, roztropny.
[3] Prózno– niepotrzebnie.
[4] Przejrzenia Pańskiego– wyroku boskiego.
[5] Uczciwej chudoby bez posagu– uczciwie zdobytego, skromnego majątku.

Polecenia:

1. Wypisz niezrozumiałe wyrazy. Odszukaj ich znaczenie w odpowiednich słownikach.
2. Podzielcie się na trzy grupy. W grupach przełóżcie tekst pieśni na język bardziej współczesny. Wasza pieśń może być zapisana wierszem lub prozą. Po wykonaniu zadania przeczytajcie na głos swoje wersje utworu Kochanowskiego.
3. Podziel Pieśń IX na trzy części. Każdej nadaj odpowiedni tytuł.
4. Określ, co jest tematem utworu Kochanowskiego. Swój wniosek zapisz w postaci zdania.
5. Wypisz trzy czasowniki, w których ujawnia się podmiot liryczny.
6. Na podstawie wypisanych czasowników wskaż:
a) W której osobie wypowiada się podmiot liryczny?
b) Jaki ton cechuje jego wypowiedź?
c) W jakiej roli występuje podmiot liryczny?
d) Kto jest adresatem jego wypowiedzi?
7. Podkreśl w tekście fragmenty, w których podmiot liryczny mówi o tym, kto decyduje o losie człowieka? Co wynika z takiego sposobu postrzegania życia? Sformułuj swój wniosek w postaci zdania wskazującego na wynikanie (złożonego współrzędnie wynikowego), a potem przeredaguj je tak, by wskazywało przyczynę (zdanie złożone podrzędnie okolicznikowe przyczyny). Możesz posłużyć się schematem:
a) (1 zdanie), więc (2 zdanie).
b) (1), ponieważ (2 zdanie).
8. Wypisz cytaty, w których podmiot liryczny udziela adresatowi:
a) rad,
b) przestróg.
9. Przeczytaj dokładnie strofy od 8 do 19. Zapisz cztery zasady, według których żyje podmiot liryczny.
10. Wymień najważniejsze środki stylistyczne, które służą podmiotowi lirycznemu do zilustrowania swoich zasad. Uzasadnij wybór.
11. Poniżej znajduje się notatka zawierająca cechy pieśni. Przeczytaj ją, a następnie napisz: Dlaczego podmiot liryczny wyraża swoje zasady w formie pieśni? Czy jest to zjawisko typowe tylko dla epoki renesansu? Zilustruj odpowiedź przykładami.

PIEŚŃ

• najstarszy gatunek poezji lirycznej,
• związana z muzyką,
• śpiewana z akompaniamentem,
• towarzyszył jej taniec,
• w antyku element obrzędów,
• związek z muzyką przetrwał w pieśni ludowej,
• w antyku stała się samodzielną formą literacką,
• wybrani twórcy: Horacy (carmina), Jan Kochanowski.

Praca domowa:

Odszukaj w dostępnych źródłach informacje o programach trzech starożytnych szkół filozoficznych: cyników, epikurejczyków i stoików. Spośród nich wybierz dwa, do których nawiązuje swoją tematyką Pieśń IX. Uzasadnij wybór.